INTERVIEW: Jan Akkerman (Focus)

Објавено во „Нова Македонија“ на 07.11.2017

Музиката е искачување по

интерактивните скалила на општеството

Холандскиот гитарист и композитор Jan Akkerman се вбројува меѓу најголемите музичари на денешницата, кој едно време успеа да ги засени големите гитарски авторитети како Eric Clapton, Jimmy Page, Jeff Back... Со музика почнува да се занимава уште од мал, а во текот на 1970-тите години успева да стане почитуван музичар. Компонирајќи песни, кои се засноваат на прогресивниот рок, тој јасно даде до знаење дека станува збор за интелигентен музичар што има јасна визија за новите музички текови. Неговиот најпродуктивен период е кон крајот на 1970-тите кога беше дел од групата Focus, која постави нови стандарди и успеа да стане глобално популарен холандски бенд. Покрај работата со групата Focus, сними десетина соло-албуми, а има и заеднички изданија со други музичари, како Kaz Lux, Claus Ogerman, Tony Scott... Во својата кариера експериментирал со различни музички стилови од рок, прогресив, па сè до фјужн, џез, а во последно време и блуз. Токму со таков блузерско-рокерски состав, в четврток ќе настапи во Скопје, во клубот Станица 26, во рамките на настаните што ги организира концертно-продукциската куќа 3 гонга.

В четврток ќе имате концерт во Македонија каде што досега сте настапувале неколкупати. Какви се вашите спомени од претходните гостувања во Македонија?

- Тоа беа одлични концерти каде што навистина се чувствував многу убаво. Атмосферата беше несекојдневна и публиката секојпат уживаше во музиката и во мојот перформанс. Првиот пат свирев во рамките на блуз-фестивалот, а некоја година подоцна имав концерт и во Куманово, каде што имаше прекрасна публика. Откако заврши концертот заедно со другите членови од бендот, отидовме во еден паб каде што требаше да свири некој локален кавер-бенд. По кратко време организаторот, кој беше со нас, нè праша дали сакаме да отсвириме неколку песни на инструментите што веќе беа поставени на сцената. Секако ние се согласивме и направивме одлично шоу. Оваа спонтана свирка ми остана во сеќавање затоа што атмосферата беше неверојатна.

Со кој музички проект доаѓате сега во Македонија и по што ќе се разликува овој концерт во однос на претходните што сте ги одржале тука? Што може да очекува македонската публика овој пат?

- За разлика од претходните настапи, овој пат во Скопје доаѓам со мојот бенд, кој е составен од врвни музичари од Холандија. Покрај мене на сцената ќе бидат Papa Coen Molenaar на клавијатури, Marijn van den Berg на тапани и David de Marez Oyens на бас-гитара. Ова ќе биде енергична рокерско-блузерска свирка, со која ќе го претставиме музичкото богатство од новиот период, но нема да бидат изоставени ниту песните од минатото. Секако ќе има блок со песни од групата Focus, само за да потврдиме дека музиката и публиката во 1970-тите не беа толку лоши.

Во текот на вашата повеќедецениска музичка кариера сте експериментирале со различни музички правци, рок, прогресив, фјужн, џез, но се чини дека секогаш се чувствувала и провлекувала една блуз-нишката. Колку различните музички правци влијаеја на вас да се изградите како музичар и композитор во минатите години?

- Уште кога бев момче сакав да експериментирам со различни музички стилови, па така се обидував да го спојам блузот со класичната музика. Мојот прв сингл беше Melody in F од Arthur Rubinstein, кој беше отсвирен во А-дур, затоа што звучеше малку порокерски. Потоа ги слушав Wes Montgomery и Kenny Burrell, а исто така ги сакав и Django Reinhardt, како и тројцата кралеви на блузот BB King, Albert King и Freddy King. Секако не ја заобиколив ниту големата шпанска циганска традиција.

Инаку, јас секогаш се чувствував како сесиски музичар во некоја група, која понекогаш ја нарекуваа Focus или Brainbox, кој беше мој омилен бенд. Focus беше повеќе од кабаре-група, со добро образовани музичари. Ги направив сите прогресиврок-аранжмани за Focus и за Brainbox. Навистина тоа беше тешко, затоа што тоа всушност претставува нешто како хеви-метал со диплома.

Колку денешната глобално политичко-економска состојба, кога има разни превирања на сите страни на светот, влијае на вас како креативец и колку тоа може да се почувствува во вашата музика денес во однос на периодот од 1970-тите години?

- Живееме во страшно време кога луѓето сакаат да побегнат и да се оттргнат едни од други. Тоа за мене донекаде е во ред, но само ако тие го почнат овој процес од самите себеси. Другото е многу политички, во што не можам да најдам никаква музикалност. Единствено што можам да направам е да фрлам некои позитивни звуци во вселената со надеж дека некој ќе ги чуе.

Кој дел од вашата музичка кариера би го издвоиле како најдобар? Дали е тоа времето на групата Focus, потоа периодот кога работевте на проекти со други музичари, како на пример со Kaz Lux, Claus Ogerman, Tony Scott, или можеби овој последниов?

- Секој период од кариерата на некој уметник е вреден. Тоа всушност претставува еден вид искачување по полихроматските интерактивни скалила на општеството од позитивно кон негативно. Секогаш е задоволство и чест да се свири за публиката, без разлика кој стил и личност ја изведуваат музиката. Едноставно треба да се биде ослободен од стегите и багажот, кој музичарите го носат на своите плеќи.

Во која насока во иднина ќе се движи вашето музичка истражување? Ќе останете фокусиран и ќе го надградувате она што досега сте го работеле или ќе откривате нови музички видици? Кои се вашите нови предизвици?

- Ќе продолжам да ги развивам работите во онаа насока во која работам изминативе децении, но исто така секогаш ќе се обидувам да го задржам отворениот ум како земјоделец што копа во земјата во потрага по корени. Тоа е предизвик за мене, а потоа само треба да се фокусирам на работи како кога мачката се обидува да го фати глушецот.

Што значи за вас гитарата, дали тоа за вас е само инструмент или е нешто повеќе?

- Без сомнение гитарата за мене е начин на живот. Јас го живеам она што го работам и обратно.

Вашата гитарска техника инспирира многу светски гитаристи, а некои ги натера да потрошат многу часови совладувајќи ја. Која е тајната што многумина и денес не можат да ја откријат?

- Со свирење почнав да се занимавам уште од дете, затоа што постојано бев опкружен со музика. Роден сум и израснат во близината на црква, од која постојано се слушаа разни црковни песни. Практично црквата и таа музика станаа моја инспирација. Подоцна кога почнав „сериозно“ да се занимавам со свирење гитара и компонирање музика, јас постојано се навраќав на моментите од детството и тоновите што сум ги слушал тогаш. Значи, тајната за мојата техника беше средината во која пораснав.

Во 2007 година свиревте во Македонија на Blues and soul festival, заедно со нашиот гитарист Влатко Стефановски, а веќе наредната година со него го снимивте албумот Thunder From The Blue Sky на кој се најдоа повеќе познат светски блуз-композиции. Како дојде до соработката со Влатко Стефановски?

- Соработката со Влатко Стефановски беше по негова иницијатива. По заедничкиот концерт што го имавме во Скопје, на Blues and soul festival. Тој ми испрати e-mail, во кој ми го образложи целиот проект, и на крајот ми предложи заедно да го снимиме овој материјал. Се согласив да го направам тоа без пари, само да ми обезбеди авионски билет до Македонија. Снимањето на песните помина во една спонтана и многу пријатна и опуштена атмосфера. Влатко Стефановски е неверојатен гитарист, кој има јасна визија за музиката, но исто така ги почитува и старите музички вредности.

ИНТЕРВЈУ: Бодан Арсовски

Објавено во „Ритам“ на 16.07.2004

Човекот што си игра со тишината

Со Бодан Арсовски, секогаш е благодарно да се разговара, а особено во моменти кога повторно ја засилува својата активност и кога на публиката ѝ подарува нови носачи на звук (и слика), нови концертни настапи... Излегувањето на првото македонско музичко DVD, Сенки во ноќта, снимка од повеќеслојните арт-концерти што Бодан во 2002 година ги одржа во македонските антички локалитети, е основната причина за нашиот разговор со него, но, како и секогаш кога разговарате со овој голем македонски уметник, темите си извираат една од друга...

Иако имате долга музичка кариера, издавањето DVD е ново искуство за Вас. Кои се причините што ве натераа на овој чекор?

- По завршувањето на турнејата што во 2002 година ја одржав низ античките театри, ми останаа многу видеоснимки направени во копродукција со Македонската телевизија. Исто така имав и мултимедијален тонски запис од сите концерти, кој го направив за себе, за лична документација. Во тоа време не постоеше идеја дека ќе се роди ваков проект и се надевав дека од сето тоа може да излезе само еден добар видеоматеријал, за кој се надевав дека еден ден ќе го објавам како лајв-албум. Но кога заврши проектот Сенки во ноќта, во септември-октомври 2002 година, во Македонија веќе почна да се стандардизира појавата на DVD. Во тој момент мене, како и обично, ми се раѓаат текви идеи - да се направи нешто невозможно за овдешни услови.

Кога е во прашање ваков проект, времетрањето на изработката е долго и макотрпно. Можете ли поблиску да ни го опишете процесот на реализација, на сите сцили и харидби што моравте да ги поминете од идеја до реализација?

- Најголем проблем беше дали воопшто ќе можам да го решам прашањето со звукот, бидејќи видеото подразбира 5.1 сараунд звук. На мојот долгогодишен сорботник Кокан Димушевски му однесов избор од материјалите што би можеле да се работат и внимателно ги преслушавме. Во средината на 2003 година влеговме во студио и за месец и пол успеавме да го псотигнеме тој сараунд звук. Најголемиот проблем беше со видеоматеријалот. Се надевав дека тоа ќе го завршам приближно за исто време, за месец-два, но не испадна како што мислев. Бидејќи уште во почетокот поставивме високи стандарди, моравме до крај да се држиме до нив. Понекогаш се случуваше да се потроши една вечер за обработка на временски интервал од 20 секунди. Заедно со режисерот Стојан Стојановски и монтажерот Аце Бошковски, но и другите луѓе од екипата поминавме осум-девет месеци додека не се направи финалниот продукт. Покрај ова имаше и други придружни елементи што требаше да се завршат, како на пример преведувањето на текстот, препевот на песните на шест јазици.

Вие сте човек што учествуваше во создавањето на првото македонско CD Зодијак. Десет години подоцна повторно сте дел од едно комплексно и историско издание, првото македонско музичко DVD. Какво е Вашето интимно чувство?

- Речиси исто како и кога се појави првото македонско CD Зодијак. Тоа по малку ме возбудува, затоа што многу стандарди во македонската музичка индустрија не постојат и треба да се постават. Исто така, јас сум првиот што направи и турнеја по античките театри. Претходно тоа беше незамисливо, бидејќи во одредени локации, како на пример во Скупи, немаше струја. За таа пригода се спроведе струја и сега тоа место може да оживее и да се користи за други културни манифестации.

Концептот на Вашите концерти во античките локалитети беше еден вид играње со Боговите, конкретно со античкиот бог Дионис. Што ве предизвика да си играте со него?

- Култот на Богот Дионис постоел од секогаш и е многу битен сегмент од човечката цивилизација, но благодарение на Friedrich Nietzsche се врати во свеста на човештвото. Јас се чувствувам горд бидејќи на локалитетите каде што ги правев концертите, пред илјадници години се случувале Дионисовите свечености. Значи, на некој начин имав и морално право концертите да ги направам на начин на кој ги направив, затоа што Дионис е бог на вознесот, на љубовта кон животот, на радоста што сме живи. Не само до аспект на божественото, туку и од аспект на тоа што покренува некои слоеви во дамарите на човекот. Затоа и проектот го нареков рефлексија кон почетоците на цивилизацијата. Мислам дека Дионис бил иснспирација не само за мене, туку и за многу други уметници, а поред нив е Еврипид. Целото дејство на DVD-то се води токму онака како што тоа го направил Еврипид, но јас користев и современи дејства, и во мојата приказна дејството се случува во 1999 година.

Успешно ја поврзувате митологијата со новото урбано време. Од каде тој уметнички порив? И како дојде до тоа да почнете да истражувате и да ја обработувате антиката?

- Митологијата е многу инспритавина, особено за уметниците. Во последно време се прават филмови со митолошка и историска тематика, како на пример оние за Троја, за Исус, за Александар Македонски, гладијаторите... Јас како да го фатив тој тренд. Бидејќи проектот Сенки во ноќта е почнат уште пред четири години, најверојатно јас сум во тие паралелни текови што се случуваат на глобално ниво. Што се однесува до антиката, јас во неа навлегов преку македонскиот музички фолклор, бидејќи музиката е медиум што најдобро го запишува духовното и му помага да опстојува со векови. Кога прв пат правев музика за античка трагедија, ја базирав на нашето музичко фолклорно наследство. Откако навлегов длабоко во фолклорот и антиката, бев одлично подготвен и чувствував дека можам да го работам Дионис.

Какви сè музички духовни трансформации имавте на Вашиот пат: од Леб и сол, преку фазите на првата формација на Езгија оркестар и албумот Endless view, втората Езгија и албумот Broken Beats, па сè до денес?

- Од првиот до последниот Езгија оркестар се провлекува еден препознатлив звук, но тоа секогаш зависи од соработниците. Во првиот случај го имавме Пеце Атанасовски. Во наредните состави на Езгија имаше сосема други луѓе, со различен темперамент и нормално е да има друго созвучје, но во принцип, музиката е иста.

Сега кога сте во своите средни години и кога сте зрел музичар и творец, што претставува рок-музиката за Вас? Предизвикува ли сè уште возбуда и емоции?

- Сега во светот има одлични рок-групи, но мора да признаам дека долго време не сум бил на концерт на некоја група од калибарот на Radiohead или Placebo. Сепак, сега интересот ми е на друга страна.

Каде, според Вас, ќе се помести тежиштетот на глобалното музичко фокусирање во наредниот период? Дали е тоа етно-музиката, која во последниве години зема сè поголем замав или некоја друга, нова фузија?

- Јас етното со следам од друг начин. Што е повеќе автентично, мене ми е помалку привлечно. Точно е дека го користам етното, но само како идеја што понатаму ја надградувам и му давам мое видување - во денешен сензибилитет и денешна конотација. Мене, на пример, не би ме интересирало да гледам некое попско фолклорно друштво како игра и пее, но ме интересира Frédéric Chopin, затоа што чувството за фолклорот го правел во сосема поразбирлив, поестетски и поуниверзален систем отколку што е самиот фолклор. Не мора секогаш да бидеш со автентичниот инстумент. И Африканците ја свират истата музика како пред 300-400 години, но сега на современи, електрични и електронски инструменти и тоа пак звучи неверојатно.

Што понатаму? Ќе изнедрите ли наскоро ново издание?

- Оваа година многу работев, но кога ќе погледнам наназад имам некое чувство оти ништо не сум сработил. Во изминатава година најголем дел од времето ми одзема продукциајта на DVD-то. Во меѓувреме направив музика за балетска претстава на Искра Шукарова. Сега работам на музиката на претставата Орест од Еврипид, која ќе биде изведена на отворањето на фестивалот за античка драма во Стоби. Со Кокан Димушевски, правиме заеднички албум, кој би требало да се појави наесен. Што се однесува до новиот албум на Езгија оркестар, мислам дека две години по турнејата Сенки во ноќта се мала пауза. Тоа беше голем проект, мултимедијален спектакл што многу ме истроши. Немам чувство оти треба да се појавувам со нешто ново.

Споменавте дека со Кокан Димушевски работите на заеднички албум. Што опфаќа тој проект?

- Тое е проект во кој јас и Кокан музицираме само на клавир и бас-гитара, во кој едноставно си играме со тишината. Исто како што сликарите сликаат на бело платно, така ние музицираме на тишината. Тоа е едно сосема друго видување на музиката, но мислам дека за тоа сè уште е рано да се зборува.

Пред извесно време со Кокан настапивте на Рациновите средби во Велес. Ќе има ли уште некој ваш заеднички настап пред да се појави албумот?

- Во Велес настапивме како квартет со кој, покрај мене и Кокан, се и Гоце Стевковски на тапани и Сашко Аврамовски на саксофон. Со истата оваа формација учествувавме и на отворањето на Охридско лето. Инаку, квартетот го оформивме сосема случајно. Во декември минатата година бев поканет во хрватското телевизиско шоу Време је за џез, каде што требаше да имам едночасовно шоу. Токму по овој повод беше оформен овој квартет. Веднаш потоа направивме мала турнеја низ Хрватска. Бидејќи се појави голем интерес за таа формација, во август ќе имаме дваесетина концерти на територијата на поранешна Југославија. Ова е прв пат да направам нешто непланирано, а на луѓето да им се допадне.